ساکارز در دسته قندهای پیچیده قرار می‌گیرد. این نوع قندها در بدن متابولیزه نمی‌شوند و همین امر سبب انباشت آن در بدن به‌صورت چربی می‌گردد. در این مقاله، قصد پرداختن به نوع اول قندها، یعنی گلوکزها را داریم که به دو شکل وجود دارند:

• به شکل طبیعی
• فرآوری‌شده از ذرت

در این میان، به قندی که از ذرت گرفته می‌شود، دکستروز می‌گویند. این محصول گلوکز متبلور شده‌است که از هیدرولیز آنزیمی نشاسته ذرت به‌دست می‌آید. همانند شکر، طبیعت شیرینی دارد؛ اما در مقایسه با شکر ساخته‌شده از نیشکر که به آن ساکارز می‌گویند، حدود ۲۰ درصد شیرینی‌اش کمتر است. دکستروز، مانند فروکتوز و گلوکز، یک مونوساکارید است که به‌عنوان قند ساده نیز شناخته می‌شود. قندهای ساده را می‌توان برای تولید قندهای پیچیده‌ای همانند ساکاروز با هم ترکیب کرد. بدن انسان هر واحد قند ساده را متابولیزه می‌کند؛ درحالی‌که قندهای پیچیده به‌راحتی توسط بدن متابولیزه نمی‌شوند.

معادل دکستروز چیست؟

یکی از اصطلاحاتی که شناخت آن برای درک مبحث دکستروز ضروری به نظر می‌رسد، اصطلاح معادل دکستروز است. بنابراین قبل از آن‌که به سراغ دسته‌بندی‌های دکستروز برویم، ابتدا باید با مفهوم مهمی به نام معادل دکستروز که به اختصار به آن DE می‌گویند، آشنا شوید. در این مقاله به طور مختصر درباره این اصطلاح توضیح خواهیم داد؛

اما معادل دکستروز چیست؟ اصطلاحی‌ست برای بیان میزان هیدرولیز نشاسته به گلوکز در شربت ذرت. هر چه این عدد بیشتر باشد؛ به معنی این است که میزان دکسترین کمتری در شربت وجود دارد.

انواع دکستروز:

دکستروز به‌صورت خشک و مایع وجود دارد.

دکستروز خشک (Dextrose Anhydrous) که به آن دکستروز پودری نیز گفته می‌شود، فاقد آب است. پودر دکستروز خوراکی شبیه شکر سفید است و همانند شکر می‌توان در پخت و پز از آن استفاده کرد. از همین رو گاهی به آن دکستروز قنادی نیز گفته‌می‌شود. از دیگر نام‌هایی که به دکستروز خشک می‌گویند، می‌توان به دکستروز بی‌آب، قند خشک ذرت یا شکر خشک نیز اشاره کرد.

دکستروز مایع (Dextrose Monohydrate) که به آن دکستروز آبی یا شربتی نیز می‌گویند؛ در صنعت خوراکی برای بهترشدن بافت و طعم محصول استفاده می‌شود. از دکستروز مایع در بستنی‌سازی، تولید مربا و ژله و هم‌چنین در نوشابه‌های انرژی‌زا استفاده می‌گردد. در ادامه مقاله، بیشتر با دکستروز خشک آشنا خواهیم شد.

کاربردهای دکستروز خشک

دکستروز خشک که همان پودر دکستروز خوراکی است، به طور گسترده‌ای به‌عنوان مکمل غذایی و شیرین‌کننده در تولید مواد غذایی استفاده می‌شود. علاوه بر غذا، در صنایع نوشیدنی، خوراک دام، داروسازی و صنایع مختلف دیگر نیز کاربرد دارد. یک کاربرد دکستروز در صنایع غذایی، استفاده از آن به‌عنوان مکمل غذایی در شیر خشک برای بهبود ارزش غذایی نوزادان، به‌عنوان شیرین‌کننده در شیرینی‌پزی برای ایجاد طعم و مزه که به دکستروز قنادی نیز معروف است و در نانوایی برای تقویت رشد مخمر و بهبود ظاهر استفاده می‌شود. شاید بتوان گفت بیشترین کاربرد دکستروز در صنایع غذایی، مربوط به تولید نان می‌شود.

بازار این محصول عمدتاً به بازار مواد غذایی وابسته‌است. از این محصول در انواع غذاها استفاده می‌شود. بسیاری از تولیدکنندگان مواد غذایی به دلیل تأثیرات مفیدی که بر بدن انسان می‌گذارد، شروع به ‌استفاده از دکستروز خشک به جای شکر می‌کنند. هم‌چنین برای ورزشکاران نیز کارایی دارد؛ چرا که سبب بالابردن سطح گلیکوژن ماهیچه‌ها می‌شود.

از طرف دیگر، از آن به‌عنوان داروی دامپزشکی و مکمل غذایی بافرکننده (ماده‌ای که با خنثی‌کردن اسید و قلیا سبب تثبیت یون هیدروژن می‌گردد) در صنعت کشاورزی و خوراک دام استفاده می‌گردد. دکستروز خشک کاربردهای دیگری نیز دارد که از آن جمله می‌توان به‌عنوان آنتی‌اکسیدان و بستر تخمیر در تولید انواع ویتامین‌ها، اسیدهای آمینه و سایر محصولات ارگانیک، ساخت مواد آلی مختلف برای تامین انرژی و به‌عنوان آنتی‌اکسیدان در فرآوری چرم اشاره کرد. این محصول در پزشکی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و از آن درمواردی مثل تزریق گلوکز، ترکیب کلرید سدیم، اسید لاکتیک، تزریق گلوکز سدیم، دارو و غیره ‌استفاده می‌گردد.

عوارض مصرف بیش از اندازه دکستروز خشک

با آنکه این محصول برای بدن انسان بی‌ضرر است، اما مصرف بیش از حد آن ممکن است منجر به افزایش تشنگی، تورم بازوها، صورت و پاها، ناراحتی معده، خستگی عمومی، تنگی نفس، حالت تهوع، تکرر ادرار، استفراغ، خشکی پوست، هایپرگلیسمی، افزایش چربی بدن و هیپوگلیسمی شود.

بازار جهانی دکستروز خشک

دکستروز خشک، معمولاً به شکل کریستالی (پودر) تولید می‌شود که ‌استفاده، نگهداری و حمل‌ونقل آن را آسان می‌کند. از آن‌جایی که دکستروز خشک از ذرت تولید می‌شود؛ ارگانیک است و در نتیجه هیچ ضرری برای بدن ندارد. یکی از دلایل افزایش روز افزون تقاضای این محصول از طرف مصرف‌کنندگان و صنایع مختلف در سطح بین‌المللی، ماندگاری طولانی و طعم شیرین آن است.

عامل دیگری که به رشد بازار دکستروز خشک کمک می‌کند، مقرون‌به‌صرفه‌بودن تولید آن است. ایالات متحده و کشورهای APEJ جزو صادرکنندگان عمده دکستروز بدون آب به دیگر مناطق دنیا هستند. بازار این محصول آمریکای شمالی، آمریکای لاتین، اروپای شرقی، اروپای غربی، آسیا و اقیانوسیه (APEJ) (به‌استثنای ژاپن)، خاورمیانه و آفریقا (MEA) و ژاپن را شامل می‌شود. چین و هند دوتا از بازارهایی هستند که مقصد خوبی برای این محصول می توانند باشند. طبق گزارشات، مصرف دکستروز خشک در این دو کشور رو به افزایش است.

از جمله شرکت‌هایی که نقشی کلیدی در عرضه این محصول در بازار جهانی دارند؛ می‌توان به Cargill، Fisher Scientific، BANGYE.Inc، Rouqette، Sigma Aldrich،Infusion Ltd ، Foodchem، Demo S. A. و … اشاره کرد.

نتیجه‌گیری

در پایان باید گفت با توجه به فواید بسیاری که دکستروز خشک دارد؛ می‌تواند جایگزین مناسبی برای شکر سفید در صنعت غذایی کشور باشد.